- Ο κομμουνισμός και φασισμός συνδέονται μέσω κοινών βασικών θέσεων. Η σημαντικότερη από τις θέσεις των παραπάνω εννοιών είναι η νομοτέλεια (ΜΑΡΞ) και η προβλεψιμότητα των κοινωνικών και ιστορικών εξελίξεων. Έτσι υπάρχει στενή σχέση στην παραπάνω αντίληψη και οδηγούμεθα στον ολοκληρωτισμό. Τόσο οι οπαδοί του κομμουνισμού όσο και οι οπαδοί του φασισμού προέβαλαν με παρόμοιο τρόπο αξιώσεις κυριαρχίας στην ιστορία και τη μοίρα των λαών. Είτε πρόκειται για μια εκλεκτή κοινωνική τάξη είτε για μια εκλεκτή φυλή. Ο Χίτλερ και ο Στάλιν που υποτίθεται πως ήταν εχθροί, υποστήριζαν την θεοποίηση του κράτους, την εξύμνηση του πολέμου και την περιφρόνηση του ατόμου και της ελευθερίας του. Αντί για μια ειρηνική συνύπαρξη των λαών που να χαρακτηρίζεται από την ελεύθερη συναλλαγή ιδεών και αγαθών, καλλιεργούσαν μια εθνικιστική φυλετική ιδεολογία στενά συνδεδεμένη με την αλαζονική θέση ότι εκείνοι είναι οι «εκλεκτοί» και έτσι βρίσκονται στη σωστή πλευρά της ιστορίας.
Παρότι η κοινωνία έχει αλλάξει μετά από αιώνες, τέτοια φαινόμενα παρατηρούνται και σήμερα. (Μαδούρο Βενεζουέλα και στήριξη από τους υποτίθεται κομμουνιστές στην Ελλάδα).
Δεν υπάρχουν ιστορικοί νόμοι που μπορούν να συγκριθούν με τους φυσικούς νόμους ως προς την επιστημονική τους αξίωση. Μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε μόνο μεμονωμένες ιστορικές τάσεις ποτέ όμως το ρου της ιστορίας ως όλον. Το μέλλον λοιπόν είναι ανοικτό και εξαρτάται μόνο από εμάς δίχως να είμαστε δέσμιοι καμιάς ιστορικής αναγκαιότητας.
Σύμφωνα με τον Χέγκελ και Μαρξ η ιστορία της ανθρωπότητας κινείται «νομοτελειακά» είτε είναι κατά του Χέγκελ, η πραγμάτωση της ελευθερίας στο σύγχρονο κράτος είτε κατά του Μαρξ η αταξική κοινωνία. Το άτομο λοιπόν είναι κατά τους ανωτέρω ένα εργαλείο μιας ανώτερης παγκόσμιας λογικής.
Ο Χέγκελ ήταν ένας οπορτουνιστής που έγινε φερέφωνο της πρωσικής άρχουσας τάξης που θεοποίησε το κράτος και δικαιολόγησε τον πόλεμο ως απαραίτητο μέσο για την επιβολή των στόχων της παγκόσμιας ιστορίας.
Ο μαρξισμός είναι μια «υλιστική και συγχρόνως μυστικιστική θρησκεία». Οι προβλέψεις του Μαρξ για το μέλλον της καπιταλιστικής κοινωνίας αποδείχθηκαν λανθασμένες. Δεν φτάσαμε στο σημείο εξαθλίωσης της εργατικής τάξης, έγιναν μεταρρυθμίσεις που μετέθεσαν την κοινωνική επανάσταση στο μέλλον. Η ανοιχτή κοινωνία δεν χρειάζεται ούτε ουτοπικούς σχεδιασμούς ούτε ιστορικές προφητείες.
2. ΠΡΟΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ
Πρόδρομοι του ολοκληρωτισμού είναι ο Χέγκελ και ο Μαρξ. Η σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία ως εναλλακτική απέναντι στην κλειστή κοινωνία των ολοκληρωτικών δικτατοριών είναι το μέλλον μιας ανοικτής κοινωνίας.
3. ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ-ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Ένα βιβλίο που με εμπνέει διαρκώς είναι η ιστορία του πελοποννησιακού πολέμου του ιστορικού Θουκυδίδη. Ο κόσμος στην εποχή του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου ήταν σε ανάλογη κατάσταση με εκείνη που βρισκόταν η Ελλάδα την εποχή που η «ολοκληρωτική» Σπάρτη πολεμούσε εναντίον της «δημοκρατικής» Αθήνας. Αντιπροσωπευτικές μορφές για τη μάχη αυτή ήταν δύο άνδρες εξέχουσες προσωπικότητες της αθηναϊκής ανώτερης τάξης : ο πολιτικός Περικλής και ο φιλόσοφος Πλάτων.
Ο Πλάτων, γόνος της Αθηναϊκής αριστοκρατίας, είχε ευθύς εξαρχής την πρόθεση να υπερασπιστεί την ταξική κυριαρχία τα ενδιαφέροντα που συνέπιπταν πάντα με τα ενδιαφέροντα της παλαιάς αθηναϊκής δημοκρατίας.
Ανάμεσα στους τριάκοντα τυράννους οι οποίοι κυβερνούσαν σε συνεργασία με τη Σπάρτη μετά την ήττα της Αθήνας, υπήρχαν πολλοί συγγενείς του Πλάτωνα. Η ανατροπή της εξουσίας των αριστοκρατών και η καταδίκη του Σωκράτη από τους δημοκράτες ήταν για τον Πλάτωνα τραυματικές εμπειρίες. Παρουσιάζεται σαν απογοητευμένος συντηρητικός, ο οποίος με τη φιλοσοφία του προσπαθεί να αφαιρέσει από τις κοινωνίες και πολιτικές αλλαγές κάθε έννομη τάξη. Η «πολιτεία» είναι επομένως το σχέδιο μιας ιδανικής και σταθεράς κοινωνικής οργάνωσης στην οποία δεν μπορεί να υπάρξει αλλαγή επειδή η ιδέα της δικαιοσύνης έχει εφαρμοστεί οριστικά.
Ο Πλάτων, ο οποίος έλεγε ότι η ανισότητα υπάρχει όχι μόνο ανάμεσα στους Έλληνες και τους μη Έλληνες ( τους λεγόμενους βάρβαρους) αλλά και σε διάφορες ομάδες του πληθυσμού ενός κράτους. Υπάρχει εδώ λοιπόν μια ανάπτυξη βιολογικής φυλετικής θεωρίας.
Αυτό που ενδιαφέρει τον Πλάτωνα είναι η κυρίαρχη φυλή των «φυλάκων», οι οποίοι φέρουν την ευθύνη διακυβέρνησης του κράτους. Ο Πλάτων θεωρεί πως μπορεί να δημιουργηθεί μια νέα σταθερή κυρίαρχη τάξη αναφορικά με το πεπρωμένο της αθηναϊκής αριστοκρατίας. Ο Πλάτων εστιάζει πάντα στο κράτος ως «όλον». Γίνεται πατέρας μιας «ουτοπικής κοινωνικής τεχνικής», η οποία προβάλλει την αξίωση λύσης όλων των προβλημάτων με μια κίνηση και η οποία αναθέτει στο μεμονωμένο άτομο ένα ρόλο υποταγής στον μεγάλο συνολικό σχεδιασμό. Το μεμονωμένο άτομο δεν σημαίνει τίποτα είναι ένα απλό γρανάζι του κοινωνικού ιστού.
Η Πλατωνική θεωρία περί κράτους στρέφεται εναντίον δύο κυρίως αρχών. Εναντίον της αρχής του ατομικισμού, η οποία αξιώνει τον δέοντα σεβασμό στην ελευθερία και την αξιοπρέπεια του ατόμου και εναντίον της αρχής της οικουμενικότητας την αντίληψη δηλαδή ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να αξιώνει ίσα δικαιώματα.
Αυτές οι αρχές δεν εκφράστηκαν μόνο κατά την περίοδο του διαφωτισμού, αλλά πολύ νωρίτερα από σύγχρονους του Πλάτωνα, προπάντων από τη λεγόμενη «Μεγάλη Γενιά» μια ομάδα στοχαστών που έζησαν και δίδαξαν στην Αθήνα την εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου. Εκτός από τον Σωκράτη ανήκαν, μεταξύ άλλων, οι φιλόσοφοι Πρωταγόρας και Δημόκριτος, ο ιστορικός Ηρόδοτος και προπάντων ο Περικλής ο ηγέτης της αθηναϊκής Δημοκρατίας ο οποίος στον περίφημο «επιτάφιο του» υποστήριξε την ισότητα των ανθρώπων απέναντι στους νόμους. Πολλοί από αυτούς τους στοχαστές ανήκαν στο κίνημα των σοφιστών που ο Πλάτων τους αποκαλούσε απατεώνες και λαοπλάνους.
Η Αριστοτελική θεωρία ότι τα πάντα εξελίσσονται βάσει ενός προκαθορισμένου σκοπού επηρέασε τις απόψεις του Χέγκελ και Μαρξ. Σύμφωνα με τις οποίες η ιστορία της ανθρωπότητας κινείται «νομοτελειακά» προς την ολοκλήρωση της, είτε αυτή η ολοκλήρωση είναι κατά τον Χέγκελ η πραγμάτωση της ελευθερίας στο σύγχρονο κράτος είτε είναι κατά τον Μαρξ η αταξική κοινωνικά. Το άτομο λοιπόν δεν είναι παρά ένα εργαλείο μιας ανώτερης παγκόσμιας λογικής.
4. ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ
Για να πάμε στον «διαφωτισμό» και μετά υπήρχε το σύνθημα «ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα» σε αντίθεση με την θεμελιώδη αρχή της δικαιοσύνης του Πλάτωνα «στον καθένα ότι του αξίζει». Ο καθένας πρέπει να πληροί στην κοινωνία τη θέση και τη λειτουργία που ορίζεται για αυτόν από την τάξη του και τη γέννηση του. Η δικαιοσύνη εδώ δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά τη σταθερότητα ενός ταξικού κράτους που δεν επιδέχεται αλλαγές. Η ιδέα αυτής της «ιδανικής πολιτείας» προδιαγράφει πολλές από τις μοιραίες εξελίξεις που παρατηρήθηκαν τον 20Ο αιώνα μέχρι σήμερα στις ολοκληρωτικές κοινωνίες, συγκεκριμένα: λογοκρισία, ανελευθερία, υποβάθμιση της πλειονότητας του πληθυσμού σε εργαζομένους – σκλάβους και σταθερή στρατικοποίηση της κοινωνίας.
5. Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΗΜΕΡΑ
Το πολιτικό σύστημα πρέπει να είναι έτσι φτιαγμένο ώστε να υποστηρίζει την ελευθερία του πολίτη και να προωθεί την κοινωνική δικαιοσύνη. Όπως στην επιστήμη έτσι και στην Δημοκρατία η κριτική παίζει καθοριστικό ρόλο.
Η δημοκρατία (που δεν έχουμε σήμερα) πρέπει να αφήνει χώρο για αντιθέσεις και δημόσια κριτική, πρέπει να αναπτύσσει θεσμούς οι οποίοι να επιτρέπουν τον έλεγχο των κυβερνώντων, να υπάρχει δηλαδή μια κοινωνία των πολιτών και βλέπουμε τα αποτελέσματα του ολοκληρωτισμού με την κατάρρευση των κομμουνιστικών κρατών της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης.
Η κοινωνία πρέπει να συνδυάζει την ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη και την οικονομική επιτυχία. Πρέπει να στοχεύουμε στη δημιουργία μιας εύρωστης κοινωνίας, στη συνέχεια να κάνουμε τις απαραίτητες διορθωτικές κινήσεις μέσω μιας συγκεκριμένης ανακατανομής χωρίς να θίγουμε το δικαίωμα της ελευθερίας.
Οι βασικές ελευθερίες όπως η ελευθερία της πίστης, της συνείδησης, της έκφρασης και της συνάθροισης, δεν πρέπει να κατοχυρώνονται απλώς συνταγματικά αλλά να εφαρμόζονται και στην πράξη. Διακρίσεις λόγω χρώματος καταγωγής ή κοινωνικής θέσης δεν πρέπει να γίνονται.
Για την εγκαθίδρυση και τη διατήρηση της δημοκρατίας, πρέπει η συνήθεια να αντικατασταθεί από την πεποίθηση. Είναι καθήκον των διανοούμενων των ακαδημαϊκών να βγουν στη δημοσιότητα και να υποστηρίξουν συγκεκριμένες αξίες και να εξηγήσουν στον κόσμο τους λόγους για τους οποίους τους επιλέγουν. Αλλιώς ο κόσμος θα συμπαρασύρεται από φασιστικές κυβερνήσεις, κατ΄αυτούς αριστεροί, με γνώμονα όχι το δίκαιο αλλά το προσωπικό συμφέρον των πολιτικών.
Στρατάκης Γεώργιος